Το ψευτοδίλημμα της Αναδιάρθρωσης

Η όλη συζήτηση για τη διαχείριση του Ελληνικού Χρέους αναδεικνύει ένα γενικότερο πρόβλημα: Πώς συζητάμε πολιτικά για την Οικονομία.

Πολλοί κάνουν το συνηθισμένο σφάλμα να βλέπουν μόνο τη «λογιστική» διάσταση των οικονομικών μεγεθών (και των οικονομικών προβλημάτων). Γιατί αυτή η διάσταση είναι προφανής. Οι «αριθμοί μιλάνε από μόνοι τους», μας λένε συχνά…

Μόνο που οι αριθμοί από μόνοι τους μας, συχνά μας λένε, μόνον ό,τι θέλουμε να ακούσουμε. Τα υπόλοιπα, αυτά που δεν θέλουμε να ακούσουμε (ή δεν μπορούμε να καταλάβουμε), δεν θα μας τα πουν οι αριθμοί από μόνοι τους…

Να ένα παράδειγμα απλό και διαφωτιστικό:

* Ας υποθέσουμε ότι ένα κράτος έχει ισοσκελισμένο Προϋπολογισμό, ας πούμε στα 100 (δισεκατομμύρια ευρώ, δεν θα τα χαλάσουμε, οι μονάδες δεν παίζουν ρόλο). Και το συνολικό ΑΕΠ της χώρας είναι 250 (ίδιες μονάδες).

[Η «αφετηρία» ισοσκελισμένου Προϋπολογισμού δεν παίζει ιδιαίτερο ρόλο. Τη χρησιμοποιούμε μόνο για να απλουστεύσουμε τους υπολογισμούς].

Ξαφνικά, λοιπόν, η Κυβέρνηση αποφασίζει να αυξήσει τις δαπάνες της κατά 10 (μονάδες),χωρίς να βάλει νέους φόρους. Οπότε εμφανίζεται έλλειμμα  10/200=4% (εκεί που δεν υπήρχε καθόλου έλλειμμα προηγουμένως).

Αυτό θα σας πουν οι «λογιστές». Αλλά οι οικονομολόγοι, ή μάλλον αυτοί που βλέπουν την ευρύτερη Οικονομική – όχι μόνο τη Λογιστική – εικόνα, θα σας πουν ότι αυτό ΔΕΝ είναι σωστό. Διότι εκεί δεν τελειώνει η ιστορία. Εκεί μόλις αρχίζει…

Εκτός από τα άμεσα «λογιστικά» αποτελέσματα, υπάρχουν δευτερογενή αποτελέσματα (second round effects), υπάρχουν ακόμα τριτογενή, αλλά υπάρχουν και «δυναμικά»αποτελέσματα. Ας τα δούμε:

* Με το που εμφανίζεται αύξηση της ενεργού ζήτησης κατά 10 μονάδες (δισεκατομμύρια ευρώ, ας πούμε), ένα τμήμα αυτής θα επανέλθει πίσω στο ταμείο του κράτους! Διότι θα δημιουργηθεί νέο εισόδημα, νέοι τζίροι, νέα κέρδη, νέα έσοδα από άμεσους και έμμεσους φόρους κλπ. Αυτά είναι, ας πούμε, τα δευτερογενή αποτελέσματα. Πόσα περίπου επιστρέφουν στο δημόσιο ταμείο;

Κατ’ ελάχιστον όσο είναι η σχέση των μέχρι τότε δημοσίων εσόδων προς το συνολικό ΑΕΠ. Εμείς υποθέσαμε ότι είχαμε ως τότε ισοσκελισμένο Προϋπολογισμό 100 με ΑΕΠ 250, άρα ποσοστό 40% του ΑΕΠ επιστρέφει στο κράτος. Στην περίπτωσή μας 4 στα 10 που «έπεσαν» στην αγορά θα γυρίσουν στο κράτος.

Άρα το έλλειμμα στο τέλος του έτους δεν θα είναι 10, αλλά μόνο 6 (δισεκατομμύρια ή όποιες άλλες μονάδες). Κι ως ποσοστό του ΑΕΠ, το έλλειμμα θα διαμορφωθεί θα 6/250 δηλαδή 2,4%,(αντί για 4%).

* Αλλά η ιστορία δεν τελειώνει εδώ:

Διότι στο μεταξύ ο Προϋπολογισμός δεν θα κερδίσει μόνο από την πλευρά των δημοσίων εσόδων (εισροές αυξημένων αμέσων και εμμέσων φόρων). Θα κερδίσει κι από την πλευρά των δημοσίων δαπανών (μείωση κοινωνικών δαπανών για επιδόματα ανεργίας κλπ.). Καθώς η αυξημένη δραστηριότητα θα δημιουργήσει νέες θέσεις εργασίας, θα απορροφήσει ανέργους κλπ. Αυτό σημαίνει ότι κάποιους, ως χθες ανέργους, το κράτος θα πάψει να τους πληρώνει. Κι αυτοί, ως νέο-προσληφθέντες θα αρχίσουν να πληρώνουν φόρο εισοδήματοςστο κράτος.  Χώρια που, από το αυξημένο τους εισόδημα πλέον (αφού έπαψαν να είναι άνεργοι), θα αρχίσουν να καταναλώνουν παραπάνω και θα προκύψουν νέα δημόσια έσοδα από έμμεσους φόρους (ΦΠΑ κλπ.)

Άρα, από αυτά τα (τριτογενή) αποτελέσματα το έλλειμμα θα μειωθεί κι άλλο. Όχι 2,4% που λέγαμε, αλλά γύρω στο 1,8%. Κι έτσι το έλλειμμα θα πέσει κάτω από το μισό απ’ όσο υπολογίστηκε στην αρχή λογιστικά (4%)…

Αλλά η ιστορία δεν τελειώνει ούτε εδώ:

* Διότι όλη αυτή η αύξηση της οικονομικής δραστηριότητας που δημιουργήθηκε με τα αρχικά 10 (δισεκατομμύρια) που έπεσαν στην αγορά θα δημιουργήσει τελικά μεγαλύτερη ζήτηση. Αυτό είναι το φαινόμενο του (Κεϋνσιανού) «Πολλαπλασιαστή»…

Μ’ άλλα λόγια, σε ενάμιση χρόνο η αύξηση της οικονομικής δραστηριότητας δεν θα είναι 10 αλλά 14, η αύξηση των φορολογικών εσόδων για το κράτος δεν θα είναι 4 αλλά 5,6, η μείωση των κρατικών δαπανών δεν θα είναι αυτή που υπολογίζαμε πριν, αλλά παραπάνω. Και το τελικό έλλειμμα θα είναι ακόμα μικρότερο. Κοντά στο 1,3% περίπου (το ένα τρίτο του αρχικού).

Βέβαια, τα πράγματα μπερδεύονται πολύ πια, διότι μπήκαμε ήδη στην επόμενη χρονιά και πρέπει να ξέρουμε αν θα συνεχιστεί η αυξημένη δαπάνη ή θα επανέλθουμε σε ισοσκελισμένο Προϋπολογισμό κλπ…

Όσο το φαινόμενο γίνεται «δυναμικό» (αφού τα μεγέθη μιας χρονιάς επηρεάζουν με ποικίλο τρόπο και την επόμενη) μπερδεύεται το πράγμα και δυσκολεύονται οι υπολογισμοί χωρίςπεραιτέρω υποθέσεις…

Αλλά εδώ είδαμε ήδη κάτι σημαντικό: Ότι με ένα αρχικό έλλειμμα που είχε λογιστικό μέγεθος 4%του ΑΕΠ, αν λάβουμε υπ’ όψιν όλα τα δευτερογενή, τριτογενή και δυναμικά αποτελέσματα, το έλλειμμα τελικά είναι πολύ μικρότερο πολύ κάτω από το μισό, κοντά στο ένα τρίτο…

Οι συντελεστές αυτοί για την περίπτωση της Ελλάδας είναι αλλού μεγαλύτεροι και αλλού μικρότεροι. Αλλά αν τους εξετάσουμε ένα-ένα, θα διαπιστώσουμε ότι το συνολικό αποτέλεσμα δεν αλλάζει αισθητά. Το τελικό έλλειμμα θα είναι αρκετά κάτω από μισό του αρχικού λογιστικού.

Οι οικονομικοί μηχανισμοί θα έχουν απορροφήσει το μεγαλύτερο μέρος του αρχικού ελλείμματος. Η οικονομική διάσταση είναι πολύ διαφορετική από την (αρχική) λογιστική.

Πάμε τώρα στο ερώτημα της «αναδιάρθρωσης» χρέους. Και θα σταθούμε στο λεγόμενο«κούρεμα». Δηλαδή στην περικοπή της αξίας των ομολόγων του ιδιωτικού χρέους που βρίσκεται στα χέρια των ιδιωτών (Αφού αφαιρέσουμε το επίσημο χρέος του Μνημονίου, το οποίο, κατ’ αρχήν δεν συζητιέται για «κούρεμα»).

Μιλάμε για 240 δισεκατομμύρια περίπου (340 που είναι το συνολικό μας χρέος σήμερα, μείον τα 50 δισεκατομμύρια που πουλήθηκαν ήδη «κουρεμένα» στην Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και μείον άλλα 50 δισεκατομμύρια που είναι το Μνημονιακό, «επίσημο», χρέος, από τα 110 δισεκατομμύρια – που δεν μας έχουν δοθεί όλα ακόμα).

Από αυτά τα 240 δισεκατομμύρια ελληνικού χρέους στα χέρια «ιδιωτών», αν «κουρεύονταν» το 30%, το συνολικό χρέος της Ελλάδας θα μειωνόταν κατά (240*0,30=) 72 δισεκατομμύρια! Αυτή είναι η λογιστική αποτίμηση του οφέλους από το «κούρεμα». Αλλά αυτή η (λογιστική) εικόνα είναι πολύ παραπλανητική :

Διότι μέσα στα 72 δισεκατομμύρια που θα χαθούν για τις Ευρωπαϊκής Τράπεζες με το «κούρεμα» των ελληνικών ομολόγων, περιλαμβάνονται και τα 21 δισεκατομμύρια που θα χαθούν για τις ελληνικές τράπεζες και τα ασφαλιστικά ταμεία. (70 δισεκατομμύρια που διακρατούν σήμερα επί 30% κούρεμα=21 δισ.)

Προσοχή εδώ: για τη συνολική κεφαλαιοποίηση και τα ίδια κεφάλαια των Ξένων τραπεζών, τα (υπόλοιπα) 51 δισεκατομμύρια που θα χάσουν είναι σημαντική απώλεια, αλλά όχι δυσβάστακτη. Όμως τα 21 δισεκατομμύρια που θα χάσουν οι Ελληνικές Τράπεζες και τα Ταμεία είναι πάνω από την κεφαλαιοποίηση των Τραπεζών αυτών και πάνω από τα όρια αντοχής των Ταμείων. Και θα χρειαστεί το ίδιο το ελληνικό κράτος να τα «επανακεφαλαιοποιήσει,» για να μην καταρρεύσουν. Έτσι τα 21 από τα 72 δισεκατομμύρια δενθα τα κερδίσει το ελληνικό Δημόσιο…

Επί πλέον αυτό το σοκ-ρευστότητας είναι βέβαιο ότι θα έχει και δυσμενείς πολλαπλασιαστικές επιπτώσεις μέσα στην ελληνική Οικονομία. Δεν είναι εύκολο να υπολογίσουμε πόσες, χωρίς πρόσθετες υποθέσεις.

Και θα εξαρτηθεί, ασφαλώς, από το αν θα παραμείνουμε στο ευρώ, ή όχι.

– Αν παραμείνουμε στο ευρώ, το πλήγμα στη ρευστότητα θα είναι πολύ μεγαλύτερο.

– Αν βγούμε από το ευρώ, το πλήγμα στις απευθείας τράπεζες θα είναι πολύ μεγαλύτερο (γιατί οι τράπεζες έχουν υποχρεώσεις σε ευρώ και το δραχμικό τους ισοδύναμο θα αυξηθεί απότομα με την υποτίμηση που θα ακολουθήσει). Μόνο που στην περίπτωση που βγούμε από το ευρώ, και το «κούρεμα» θα είναι πολύ μεγαλύτερο, ενώ θα υπάρξει και «προικοδότηση» της Ελλάδας, για να μπορέσει να βγει, οπότε και το καθαρό κέρδος από το (πολύ μεγαλύτερο) «κούρεμα» επίσης θα είναι μεγαλύτερο.

Συμπέρασμα: Αν βγούμε από το ευρώ, τότε ίσως συνέφερε το «κούρεμα» μεγάλης έκτασης και με την προϋπόθεση ότι δίνεται σημαντική έκτακτη βοήθεια για να αντέξει το ελληνικό τραπεζικό σύστημα το σοκ.

Αλλά αν δεν βγούμε από το ευρώ, το καθαρό κέρδος από το (μικρότερο) κούρεμα εξισορροπείται, σε μεγάλο βαθμό, από τις απώλειες που θα προκαλέσει η κρίση ρευστότητας μέσα στην ελληνική Οικονομία.

Γιατί αρκεί και μικρό σχετικά «κούρεμα» για να εξαφανίσει το «ενεργητικό» των Ελληνικών τραπεζών». Και των ασφαλιστικών ταμείων…

Οπότε δεν «τιμωρούνται» μόνον οι κακοί τραπεζίτες, αλλά και το σύνολο των καταθετών και των ασφαλισμένων!

Το «κούρεμα» θα έπαιζε σαν «λύση», μόνον αν βγαίναμε από το ευρώ. Όσο παραμένουμε στο ευρώ, δεν είναι «λύση».

Δημιουργεί πρόβλημα ακόμα μεγαλύτερο…

Και πάλι, το συνολικό οικονομικό αποτέλεσμα είναι πολύ διαφορετικό από το αρχικό λογιστικό.

Οπότε;

Οπότε η λύση μπορεί να προέλθει μόνον από την Ανάκαμψη.

Αλλά η Ανάκαμψη δεν μπορεί να προκύψει «αυτόματα», όταν κλείσει τον κύκλο της η ύφεση…

Η Τρόϊκα σε αυτούς τους «αυτοματισμούς» πιστεύει. Αλλά αυτοί που αυτοματισμοί δεν υπάρχουν.

Κι όσο βαθαίνει η ύφεση, τόσο δυσκολότερο είναι να αρχίσει η Ανάκαμψη.

Κι όσο τραβάει σε μάκρος η ύφεση, τόσο πιο δύσκολο είναι να υπάρξει Ανάκαμψη.

Και τόσο πιο απαραίτητο είναι να υπάρξει στρατηγική Ανάκαμψης. Δηλαδή εξωγενής Επανεκκίνηση της Οικονομίας. Όχι αναμονή να προκύψει Ανάκαμψη «αυτόματα» – από μόνη της…

Με μέτρα που βελτιώνουν το κίνητρο προς Επένδυση, το κίνητρο προς Εργασία, καθώς και τη ρευστότητα.

Τα συσταλτικά μέτρα που πάρθηκαν είναι υπέρ-αρκετά:

Πάρθηκαν ήδη μέτρα ύψους 37 δισεκατομμυρίων (23 δισεκατομμύρια το 2010 και 14 για το 2011), ενώ προγραμματίζονται άλλα 3 δισεκατομμύρια έκτακτα περιοριστικά μέτρα φέτος.

Προγραμματίζονται ακόμα, άλλα 23 δισεκατομμύρια συσταλτικά μέτρα για την τριετία 2012-14!

Σύνολο 63 δισεκατομμύρια μέσα σε πέντε χρόνια, για να αντιμετωπιστεί ένα έλλειμμα ύψους33 δισεκατομμυρίων!

Το οποίο έλλειμμα (του 2009) στην πραγματικότητα δεν ήταν πάνω από 25 δισεκατομμύρια (τα υπόλοιπα 8,5 δις. ήταν «δημιουργική λογιστική» που έκανε η κυβέρνηση το τελευταίο τρίμηνο του 2009, όταν πρώτο-ανέλαβε).

Χρειάζονται μέτρα Ανάκαμψης, για να αποδώσουν και οι περικοπές που ήδη εφαρμόστηκαν. Γιατί με την ύφεση που προκάλεσαν, κι αυτές πήγαν χαμένες…

Το πρόβλημα, λοιπόν, που πρέπει να λύσουμε είναι η Επανεκκίνηση της Οικονομίας (jump start).

Αυτή είναι η απόλυτη προτεραιότητα από πλευράς Οικονομικής Πολιτικής…

Αν ξεκινήσει η Ανάκαμψη, τότε, θα αλλάξει και η στάση των αγορών απέναντι στην Ελλάδα. Και τότε θα μπορέσει η Ελλάδα να επιτύχει και χαμηλότερα επιτόκια κάποια στιγμή, και πιο μακρά περίοδο αποπληρωμής, άρα χαμηλότερες δόσεις.

– Και τότε θα αρχίσει το έλλειμμα να μειώνεται από πολλούς δρόμους ταυτόχρονα (μείωση δαπανών για τόκους, αύξηση πρωτογενών πλεονασμάτων)…

– Και το χρέος να αποκλιμακώνεται από πολλούς δρόμους ταυτόχρονα (απορρόφηση χρέους από πλεονάσματα κι από αξιοποίηση δημόσιας περιουσίας, πράγμα που θα γίνει εφικτό σε συνθήκες Ανάκαμψης)…

– Και οι επιβαρύνσεις για την εξυπηρέτηση του χρέους να μειώνονται από πολλούς δρόμους ταυτόχρονα (μείωση επιτοκίων, μείωση δόσεων λόγω επιμήκυνσης και μείωση συνολικού χρέους, λόγω ταχύτερης ανάπτυξης πρωτογενών πλεονασμάτων)

Το φαινόμενο του ελλείμματος-χρέους είναι δυναμικό. Και για να γίνει αντιμετωπίσιμο πρέπει να αλλάξει η δυναμική του.

Σήμερα είναι μη βιώσιμο, όχι μόνο γιατί είναι πολύ υψηλή η Σχέση Χρέους προς ΑΕΠ, όχι μόνο γιατί είναι πολύ υψηλή η αναλογία Τόκων προς ΑΕΠ και τόκων προς δημόσια έσοδα, αλλά γιατίη οικονομία βυθίζεται συνεχώς! Παραμένει υψηλός ο αριθμητής του κλάσματος και μειώνεται συνεχώς ο παρανομαστής.

Αν προκύψει Ανάκαμψη, αν υπάρξει Επανεκκίνηση της Οικονομίας, τότε θα μειώνεται ο αριθμητής και θα αυξάνει ο παρανομαστής ταυτόχρονα. Τότε – και μόνον τότε – αυτό που σήμερα μοιάζει «μη βιώσιμο» θα καταστεί απολύτως βιώσιμο.

Δεν είναι κυρίως πρόβλημα «αναδιάρθρωσης» («ήπιας», χωρίς κούρεμα ή κανονικής με «κούρεμα»). Είναι κυρίως πρόβλημα Επανεκκίνησης-Ανάκαμψης.

Δεν είναι κυρίως πρόβλημα λογιστικής αποτίμησης του χρέους, είναι πρόβλημα αλλαγής της οικονομικής δυναμικής.

Και κάτι τελευταίο: Πέρα από τη δυναμική χρέους-ελλείμματος που πρέπει να αντιστραφεί, η Ελλάδα πάσχει αυτή τη στιγμή από έλλειψη βαθμών Ελευθερίας στην Πολιτική της.

Δεν έχει δυνατότητα να κάνει αυτό που πρέπει για να βγει από τους φαύλους κύκλους της ύφεσης και της υπερχρέωσης.

Και είναι υποχρεωμένη να κάνει ό,τι της επιβάλλουν, αυτοί που θέλουν να την κρατήσουν για πάντα στους φαύλους κύκλους…

Η Ελλάδα – πριν απ’ όλα και πάνω απ’ όλα – πρέπει να ανακτήσει βαθμούς Ελευθερίας. Να μπορέσει να βγει στις αγορές, για να απαλλαγεί από το Μνημόνιο και τις δεσμεύσεις του. Αυτό μπορεί να γίνει:

– χωρίς αναδιάρθρωση-κούρεμα, αν μείνει στο ευρώ,

– και με αναδιάρθρωση κούρεμα (πολύ ευρύτερα) αν βγει από το ευρώ.

Η χειρότερη λύση από πλευράς βαθμών Ελευθερίας, είναι να της κάνουν περιορισμένο «κούρεμα» εντός ευρώ.

Θα βρεθεί αλυσοδεμένη με Μνημόνια για πάντα!

Σε κάθε περίπτωση, όμως, πρέπει να ξεκινήσει η Ανάκαμψη εξωγενώς (όχι αυτόματα). Δηλαδή να υπάρξει στρατηγική Επανεκκίνησης.

Αν το επιτύχει αυτό, όλα τα άλλα έρχονται (και έπονται).

Αν δεν το επιτύχει αυτό, όλα τα άλλα απλώς δεν βοηθούν…

Τηλέμαχος

πηγή